Zmiana stanowiska pracownika w okresie ochronnym – co wolno pracodawcy?

Pracownicy w wieku przedemerytalnym podlegają szczególnej ochronie. Przepisy prawa pracy ograniczają możliwości zmiany ich warunków zatrudnienia. Dowiedz się, kiedy zmiana stanowiska jest dopuszczalna, a kiedy stanowi naruszenie prawa.

Czym jest okres ochronny przed emeryturą?

Polskie prawo pracy zapewnia stabilność zatrudnienia osobom starszym. Art. 39 Kodeksu pracy gwarantuje im specjalną ochronę. Ta ochrona dotyczy pracowników, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Funkcja ochronna ma zapewnić możliwość uzyskania uprawnień emerytalnych. Pracownik nie musi szukać nowego zatrudnienia przed przejściem na emeryturę.

Ochrona przedemerytalna ma związek ze słabą sytuacją osób starszych na rynku pracy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 2012 roku, okres ochronny obejmuje także pracowników z prawem do wcześniejszej emerytury. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w tym czasie.

Czy pracodawca może zmienić stanowisko w okresie ochronnym?

Pracodawca ma ograniczone możliwości zmiany warunków pracy. Nie może przenieść pracownika objętego ochroną na inne stanowisko na stałe. Zmiana jest niedopuszczalna, gdy pogarsza warunki pracy. Nie można też powierzyć zadań niezgodnych z kwalifikacjami pracownika. Zakaz wypowiadania umowy dotyczy również wypowiedzenia warunków pracy lub płacy (art. 42 § 1 K.p.).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1997 r. (I PKN 131/97) potwierdza tę zasadę. Pracownik chroniony nie może zostać przeniesiony do pracy niżej opłacanej. Nie może też otrzymać stanowiska wymagającego niższych kwalifikacji. Taka zmiana stanowi wypowiedzenie zmieniające. Wypowiedzenie zmieniające jest niedopuszczalne w okresie ochronnym.

pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego – Kodeks pracy (art. 39)

Czasowe powierzenie innej pracy – jakie są zasady?

Istnieje wyjątek od zakazu zmiany stanowiska. Pracodawca może czasowo powierzyć inną pracę (art. 42 § 4 K.p.). Powierzenie jest możliwe maksymalnie na trzy miesiące w roku kalendarzowym. Nowa praca musi odpowiadać kwalifikacjom pracownika. Wynagrodzenie pracownika nie może zostać obniżone. Pracodawca musi uszanować dotychczasowe kwalifikacje pracownika. Powierzenie innej pracy na dłużej niż 3 miesiące jest niedopuszczalne bez zgody pracownika.

Przykładem dopuszczalnej zmiany może być sytuacja, gdy pracownica w wieku ochronnym, Pani Maria, otrzymuje propozycję zmiany stanowiska z kierowniczego na mniej wymagające. Zmiana ta musi być zgodna z jej kompetencjami i wykształceniem. Czasowe przesunięcie do innych zadań, np. na 2 miesiące, jest zgodne z prawem, jeśli spełnia warunki art. 42 § 4 K.p.

Co zrobić, gdy pracodawca narusza przepisy?

Jeśli pracodawca trwale zmieni stanowisko w sposób pogarszający warunki, pracownik może odmówić jej wykonywania. Odmowa wykonania pracy wyraźnie odbiegającej charakterem od dotychczasowej jest uzasadniona. Pracownik może podjąć kroki prawne. Może wystosować pismo z prośbą o podanie podstawy zmiany stanowiska. Może także wystąpić do sądu pracy. Sąd może przywrócić sytuację sprzed zmiany.

Przykładowo, Pan Jerzy, technik elektronik z ponad 20-letnim doświadczeniem, został przeniesiony do magazynu. Jego kwalifikacje nie są tam wykorzystywane. Warunki pracy uległy pogorszeniu. Pan Jerzy ma prawo zakwestionować taką decyzję pracodawcy.

Oto sugerowane działania dla pracownika:

• Przeprowadzić rozmowę z pracodawcą.
• Wystosować oficjalne pismo do pracodawcy.
• Zgłosić sprawę do Państwowej Inspekcji Pracy.
• Podjąć działania przed sądem pracy.

Kiedy ochrona przedemerytalna nie działa?

Okres ochronny nie oznacza absolutnej nietykalności pracownika. Pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Dotyczy to tzw. zwolnienia dyscyplinarnego. Przykładem jest ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Jak zauważył Sąd Najwyższy, pracodawca może rozwiązać umowę w takim przypadku. Ochrona nie obowiązuje też w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 41¹ K.p.).

Jak zauważył Sąd Najwyższy (III PSK 10/23): Pracodawca może rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia z jego winy. – Wyrok Sądu Najwyższego

Przykłady z praktyki

Przykłady ilustrują różne sytuacje związane ze zmianą stanowiska:

• Pani Zofia, nauczycielka języka polskiego z 35-letnim stażem, została przeniesiona do szkoły podstawowej. Taka zmiana może być kwestionowana, jeśli pogarsza jej warunki pracy lub jest niezgodna z jej specjalizacją.
• Pan Roman, specjalista ds. kadr, został przesunięty do działu archiwizacji. Jeśli zmiana jest trwała i oznacza pogorszenie warunków lub brak wykorzystania kwalifikacji, jest niezgodna z prawem.
• Pani Ewa, pracownica w wieku ochronnym, nie posiadała kwalifikacji do obsługi nowych systemów. Firma może zdecydować się na jej przeszkolenie, aby mogła kontynuować pracę na dotychczasowym stanowisku lub objąć nowe, zgodne z kwalifikacjami.
• Pan Jan, pracownik w wieku ochronnym, sam zgłosił chęć zmiany stanowiska. Chciał przejść z pozycji kierowniczej na mniej obciążającą zdrowotnie. Taka zmiana, zainicjowana przez pracownika, jest dopuszczalna.

Podsumowanie

Pracownik w okresie ochronnym (4 lata przed emeryturą) ma specjalne prawa. Pracodawca nie może trwale zmienić jego stanowiska na gorsze. Nie może też powierzyć pracy niezgodnej z kwalifikacjami. Czasowa zmiana jest możliwa tylko na 3 miesiące w roku. Musi odpowiadać kwalifikacjom i nie obniżać wynagrodzenia. Pracownik ma prawo bronić swoich praw w sądzie. Ochrona nie dotyczy zwolnień dyscyplinarnych czy upadłości firmy.

Oferta porad prawnych

Sprawy związane z prawem pracy bywają skomplikowane. Szczególnie w okresie ochronnym warto znać swoje prawa. Kancelaria Lexine Gawek i Kielar Spółka Jawna oferuje pomoc prawną. Nasz adres to ul. Witkowicka 82, 31-242 Kraków. Możesz skorzystać z kompleksowych konsultacji online. Pomagamy również w przygotowaniu niezbędnych dokumentów i pism. Nasz zespół tworzą doświadczeni prawnicy. Pani Marta Handzlik, absolwentka prawa, specjalizuje się w prawie pracy. Jest praktykującym prawnikiem z wieloletnim doświadczeniem. Zapewniamy profesjonalne wsparcie w Twojej sprawie.