Urlop wypoczynkowy w Polsce – wszystko, co musisz wiedzieć
Urlop wypoczynkowy to podstawowe prawo pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Zapewnia czas na regenerację sił. Kodeks pracy jasno określa zasady jego udzielania i wymiar. Dowiedz się, ile dni urlopu Ci przysługuje i jak go prawidłowo zaplanować.
Czym jest urlop wypoczynkowy?
Urlop wypoczynkowy to coroczna, płatna przerwa od pracy. Każdy pracownik na umowę o pracę ma do niego prawo. Służy regeneracji sił pracownika. Prawo do urlopu jest niezbywalne. Pracownik nie może się go zrzec. Nie może go też przenieść na inną osobę.
„Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu i ekwiwalentu, ani przenieść tego prawa na inną osobę.”
Urlop wypoczynkowy jest urlopem płatnym. Wynagrodzenie za czas urlopu jest takie samo jak za czas pracy. Urlop udzielany jest w dniach. Jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. Pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu w roku, w którym pracownik nabył do niego prawo.
Kto ma prawo do urlopu wypoczynkowego?
Prawo do urlopu wypoczynkowego przysługuje każdemu pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę.
Wymiar urlopu wypoczynkowego – od czego zależy?
Wymiar urlopu wypoczynkowego zależy od stażu pracy. Pracownik zatrudniony krócej niż 10 lat ma prawo do 20 dni urlopu. Pracownik ze stażem co najmniej 10 lat ma prawo do 26 dni urlopu.
| Staż pracy | Wymiar urlopu |
|---|---|
| Krócej niż 10 lat | 20 dni |
| Co najmniej 10 lat | 26 dni |
Ten wymiar dotyczy pracowników pełnoetatowych. Do stażu pracy wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Wlicza się także okresy nauki. Kodeks pracy przewiduje uwzględnienie lat nauki. Czas nauki dodaje się do stażu pracy. Nie sumuje się okresów nauki. Liczy się tylko ostatni ukończony etap edukacji.
Ile lat nauki wlicza się do stażu pracy?
Do stażu pracy wlicza się:
- Zasadnicza szkoła zawodowa: do 3 lat.
- Średnia szkoła zawodowa: do 5 lat.
- Średnia szkoła ogólnokształcąca: 4 lata.
- Szkoła policealna: 6 lat.
- Szkoła wyższa: 8 lat.
Okresy te nie sumują się. Wlicza się tylko jeden, najkorzystniejszy dla pracownika okres.
Jak obliczyć staż pracy do urlopu?
Staż pracy oblicza się sumując wszystkie okresy zatrudnienia. Dodaje się do tego odpowiedni okres nauki. Pan Rafał ukończył szkołę policealną (6 lat) i studia magisterskie (8 lat). Do stażu wlicza mu się 8 lat za studia. Jeśli pracuje od 1 stycznia 2020 roku, jego staż pracy z tytułu zatrudnienia wynosi np. 4 lata na koniec 2023 roku. Do tego dodajemy 8 lat nauki. Jego całkowity staż przekracza 10 lat. Wymiar urlopu wynosi 26 dni.
Pani Karolina rozpoczyna pierwszą pracę. Ma dyplom studiów wyższych. Do stażu wlicza się jej 8 lat nauki. Jej staż pracy wynosi 8 lat plus okres zatrudnienia. Jeśli pracuje od 3 miesięcy, jej staż wynosi 8 lat i 3 miesiące. Przysługuje jej 20 dni urlopu. Po 10 latach stażu pracy całkowity wymiar wzrośnie do 26 dni.
Pan Jan Kowalski pracuje w firmie EXCO od 1 stycznia 2020 roku. Pracuje też w firmie ABC od 1 stycznia 2018 roku. Ma już 2 lata stażu w firmie ABC. Jego staż pracy z obu firm sumuje się. Do tego dolicza się lata nauki. Jeśli ma co najmniej 10 lat stażu (z pracy i nauki), przysługuje mu 26 dni urlopu.
Wymiar urlopu przy niepełnym etacie
Pracownik zatrudniony na część etatu ma urlop proporcjonalny. Wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy. Podstawą jest wymiar urlopu dla pełnego etatu (20 lub 26 dni). Niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę. Zaokrągla się do pełnego dnia.
| Wymiar etatu | Urlop (staż < 10 lat / 20 dni) | Urlop (staż ≥ 10 lat / 26 dni) |
|---|---|---|
| 7/8 etatu | 18 dni (144 godziny) | 23 dni (184 godziny) |
| 3/4 etatu | 15 dni (120 godzin) | 20 dni (160 godzin) |
| 1/2 etatu | 10 dni (80 godzin) | 13 dni (104 godziny) |
| 1/3 etatu | 7 dni (56 godzin) | 9 dni (72 godziny) |
| 1/4 etatu | 5 dni (40 godzin) | 7 dni (56 godzin) |
| 1/5 etatu | 4 dni (32 godziny) | 6 dni (48 godzin) |
Przy zmianie wymiaru etatu w ciągu roku zaleca się ustalenie nowego limitu urlopu. Wymiar urlopu za część miesiąca pracy ustala się proporcjonalnie. Pracownik ma prawo do 1/12 wymiaru urlopu za każdy miesiąc pracy.
Zasady udzielania urlopu wypoczynkowego
Urlop musi być udzielony w naturze. Pracodawca udziela urlopu na wniosek pracownika. Pracownik powinien złożyć wniosek urlopowy. Zaleca się składanie wniosków z wyprzedzeniem. Pracownik ma prawo do jednego okresu wypoczynku. Powinien trwać nieprzerwanie 14 dni. To jest cel planowania urlopów. Nie zawsze jest to możliwe.
- Rozmawiaj z pracodawcą o urlopie wcześniej.
- Składaj wnioski urlopowe z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem.
- Analizuj kalendarz świąt. Połącz urlop z długimi weekendami.
Plan urlopów ustala pracodawca. Bierze pod uwagę wnioski pracowników. Uwzględnia potrzebę zapewnienia normalnego toku pracy. Plan urlopów nie jest obowiązkowy. Pracodawca może ustalać terminy urlopów indywidualnie. Musi jednak udzielić urlopu w danym roku.
Czy pracodawca może odmówić udzielenia urlopu?
Pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu wypoczynkowego bez ważnego powodu. Odmowa jest możliwa, gdy nieobecność pracownika zakłóciłaby poważnie tok pracy. Pracodawca musi udzielić urlopu w danym roku kalendarzowym.
Zmiana i odwołanie z urlopu
Pracodawca może przesunąć termin urlopu. Jest to możliwe z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy. Musi to jednak uzasadniać nieobecność pracownika. Może to spowodować poważne zakłócenia toku pracy. Pracodawca może odwołać pracownika z urlopu. Dzieje się tak tylko w wyjątkowych sytuacjach. Wymaga to obecności pracownika w zakładzie. Powodem muszą być nieprzewidziane okoliczności.
Pracodawca pokrywa koszty. Zwraca pracownikowi koszty związane z przesunięciem lub odwołaniem urlopu. Dotyczy to kosztów, których pracownik nie poniósłby bez odwołania. Na przykład koszty podróży czy zakwaterowania.
Urlop na żądanie
Pracownik ma prawo do urlopu na żądanie. Przysługuje maksymalnie 4 dni w roku. Liczba 4 dni dotyczy całego roku. Nie zależy od liczby pracodawców. Wniosek o urlop na żądanie zgłasza się najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Należy to zrobić przed rozpoczęciem pracy. Pracownik nie może sam decydować o rozpoczęciu urlopu na żądanie. Tak stwierdził Sąd Najwyższy.
„Sąd Najwyższy w wyroku z 16 września 2008 r. (II PK 26/08) stwierdził, że pracownik nie może decydować sam o rozpoczęciu urlopu na żądanie.”
Pracodawca musi udzielić urlopu na żądanie. Może odmówić tylko w szczególnych przypadkach. Dotyczy to sytuacji, gdy obecność pracownika jest niezbędna.
Wynagrodzenie i ekwiwalent za urlop
Urlop wypoczynkowy jest zawsze płatny. Pracownik otrzymuje wynagrodzenie. Jest obliczane na podstawie przeciętnego wynagrodzenia. Dotyczy to ostatnich 3 miesięcy pracy. Wypłata ekwiwalentu pieniężnego jest możliwa tylko w określonych sytuacjach. Przysługuje przy rozwiązaniu umowy o pracę. Dotyczy też wygaśnięcia stosunku pracy. Wypłaca się go za niewykorzystany urlop.
Ekwiwalent za niewykorzystany urlop
Ekwiwalent przysługuje, gdy pracownik nie wykorzystał urlopu. Dzieje się tak z powodu ustania stosunku pracy. Pracownik nie może zrzec się prawa do ekwiwalentu. Niewykorzystany urlop powinien być udzielony do 30 września. Dotyczy to roku następującego po roku nabycia prawa. Pani Ewelina rozwiązała umowę 29 lutego 2020 roku. Jej roczny wymiar urlopu wynosi 26 dni. Jeśli wykorzystała 5 dni, pracodawca wypłaci ekwiwalent za pozostałe dni.
Inne rodzaje urlopów pracowniczych
Pracownicy etatowi mają prawo do różnych rodzajów urlopów. Urlopy zależą od stażu pracy. Zależą też od sytuacji życiowej. Prawo pracy reguluje ich długość. Oprócz urlopu wypoczynkowego istnieją inne zwolnienia od pracy.
- Urlop bezpłatny: nie wlicza się do stażu pracy.
- Urlop okolicznościowy: krótki, na ważne wydarzenia.
- Urlop macierzyński: dla kobiet po urodzeniu dziecka.
- Urlop ojcowski: dla ojców, do 12 miesiąca życia dziecka.
- Urlop rodzicielski: po macierzyńskim, dla obojga rodziców.
- Urlop wychowawczy: długotrwały, na opiekę nad dzieckiem.
- Opieka nad dzieckiem: 2 dni lub 16 godzin rocznie.
- Urlop opiekuńczy: 5 dni na opiekę nad członkiem rodziny.
- Zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej: 2 dni lub 16 godzin rocznie.
Rodzaje i wymiary tych urlopów reguluje Kodeks pracy. Pracownik powinien znać swoje prawa. Może skorzystać z elektronicznych wniosków urlopowych. Systemy HR ułatwiają zarządzanie urlopami.
Podstawa prawna
Podstawowe przepisy dotyczące urlopu wypoczynkowego zawiera Kodeks pracy. Regulacje znajdują się w Art. 152-173. Wymiar urlopu określają Art. 154 i 1541. Inne akty prawne uzupełniają przepisy. Dotyczą one specyficznych sytuacji lub grup zawodowych.
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465).
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
W razie wątpliwości, warto skonsultować się z działem HR. Można też zasięgnąć porady w Państwowej Inspekcji Pracy (PIP).
Co zrobić, gdy pracodawca nie przestrzega przepisów o urlopie?
Jeśli pracodawca nie stosuje się do przepisów Kodeksu pracy dotyczących urlopu, pracownik może zgłosić sprawę do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP). PIP ma uprawnienia do kontroli i nakładania kar.